دفاع فرانسه

Kapfer, T - Pope John Paul II [C19]  Krakow, 1938

1.e4 e6 2.d4 d5 3.Nc3 Bb4 4.e5 c5 5.a3 Bxc3+ 6.bxc3 Ne7 7.Nf3 Bd7 8.dxc5 Qa5 9.Bd2 Ba4 10.Bd3 Nd7 11.0-0 Nxc5 12.Qe2 Nxd3 13.cxd3 Qa6 14.Rfc1 0-0 15.c4 dxc4 16.dxc4 h6 17.Bb4 Rfe8 18.Rc3 Rad8 19.Qa2 Nc8 20.Re1 Rd7 21.Nd2 Bc6 22.Rce3 Red8 23.Ne4 Bxe4 24.Rxe4 Qb6 25.c5 Qc7 26.a4 a5 27.Ba3 Rd2 28.Qc4 R8d5 29.f4 Ne7 30.h3 Nf5 31.g4 Nd4 32.R1e3 Nc2 33.Rc3 Rd1+ 34.Kg2 R5d2+ 35.Kg3 Rg1+ 36.Kf3 Ne1+ 0-1

در قسمت دوم این مقاله تعدادی از ایده های اصلی پشت این دفاع را نشان داده و بعد از آن تعدادی از انتخابهای سفید برای حرکت دوم و امکانات سیاه برای وضعیت خود را ارزیابی خواهیم کرد. در بخش های دیگر شاخه های اصلی را معرفی کرده که عبارتند از شاخه ی پیشروی پیاده، شاخه ی تعویضی، شاخه ی کلاسیک، و شاخه های ویناور (نیمزوویچ)، تاراش و  مک کاچون. نباید از شاخه های متعدد این دفاع ترسید که این تنوع، گواه عرصه ی گسترده ی ارزیابی های  مختلف و تحقیقات در دسترس علاقه مندان و هواخواهان محسوب می شود. بسیاری از موضوعات از شاخه های مختلف به یکدیگر انتقال داده شده و فهم آنها نه فقط برای بازی در دفاع فرانسه، بلکه بطور کلی در هر سیستم گشایشی بسیار مفید خواهد بود.

قسمت دوم :

The French Defense  

در بهترین حالت ممکن، می توان دفاع فرانسه را نخستین دفاع فوق مدرن تلقی نمود. ایده ی اصلی، اجازه به سفید برای استقرار در مرکز سپس اقدام به حمله ی متقابل با سوارها و پیاده های شکافنده ی ...c5 (ضروری) و ...f6 است. سیاه اغلب با صرف نظر از کسب فضا در جناح وزیر، برای راه اندازی حمله به جناح شاه سفید تلاش می نماید، او یک وضعیت شلوغ و پر مهره را تحمل کرده و امیدوار به رسیدن به یک آخر بازی برنده است در شرایطی که سفید در اندیشه ی گرفتن برتری از وضعیت بسته و ضعف گسترش فیل وزیرسیاه است. همچنانکه گفته شد وضعیتی بینابینی وجود دارد با فرصتهایی برای هر دو طرف.

1.e4 e6 2.d4 d5

در قسمت سوم این مقاله انتخاب های مختلف سفید برای حرکت دوم خود معرفی خواهد شد. اکنون با تمرکز بر دیاگرام موجود رویکردی مشخص به شاخه ها و وضعیت های ممکن خواهیم داشت. بیاد داشته باشید که این رویکرد تنها اشاره به نمونه هایی از توانایی های بالقوه ی دفاع فرانسه بوده و نباید یک کاوش همه جانبه تلقی گردد. عمده مشکل سیاه در این انتخاب، فقدان گسترش فیل وزیر و برتری فضایی سفید در جناح شاه است؛ سفید معمولا با افزایش حمله درجناح شاه و تحکیم کمربند دفاعی خود در مرکز در تلاش برای استفاده از این موضوع است. سفید سه راهکار اساسی برای انتخاب حرکت سوم خود دارد:

• ساده سازی با 3.exd5 ، شاخه ی تعویضی
• تاسیس کمربند مرکزی با 3.e5 ، شاخه ی پیشروی پیاده
• حفظ فشار در مرکز با ادامه ی گسترش خود با حرکتی مانند 3.Nc3 و امکان رسیدن به شاخه ی کلاسیک و یا ویناور (نیمزویچ) و یا 3.Nd2 ،شاخه ی تاراش

انتخاب دیگر در اینجا 3.Be3 ، شاخه ی آلاپین است. در قسمتهای دیگر این مقاله جزییات این شاخه ها را ارزیابی کرده اما در حال حاضر روی سه موضوع بالا تمرکز خواهیم کرد. 

الف- ساده سازی با 3.exd5 ، شاخه ی تعویضی

سفید از اولین حرکت خود امیدوار به جمع اوری برتری است. وضعیتهای متقارن که پس از 3...exd5اتفاق می افتند تبعاتی را برای سیاه بدنبال دارد، از جمله اینکه فیل وزیر او ازاد شده و در غیاب پیاده ی e6 می تواند قطر مشخصی را طی کند؛ عدم نیاز به پیاده ی شکافنده ی ...c5  چرا که در شاخه های دیگر این نیاز احساس می گردد؛ همچنین بهره مندی از فضای برابر در مرکز و تلاش برای در اختیار گرفتن ابتکار عمل. اجتناب از این ادامه ی متقارن پیامدهای بهتری برای سیاه نخواهد داشت؛ در واقع این شاخه بیشتر از شاخه های دیگر از میزان توفیق بیشتری برای سیاه برخوردار است. اکنون یک نمونه برای نمایش کیفیت این شاخه ارایه می گردد:

1.e4 e6 2.d4 d5 3.exd5 exd5 4.Bd3 Bd6 5.c3 Nc6 6.Nf3 Nge7 7.0-0 Bg4 8.Re1 Qd7 9.Nbd2 0-0 10.h3 Bf5

ب- تاسیس کمربند مرکزی با 3.e5 ، شاخه ی پیشروی پیاده 

ارزیابی مجدد این شاخه در سالهای اخیر طرحهای جدیدی در پی داشته است. سفید در تلاش برای حفظ زنجیر پیاده ای در برابر حملات متقابل سیاه است. حرکت ریشه ای سیاه برای شکاف وضعیت3...c5 است که تنها حرکت قابل ملاحظه برای سیاه است، چرا که باید هر چه سریعتر پیش از آنکه سفید سازمان پیاده ای خود در مرکز را تحکیم و تقویت بخشد با آن به مقابله بپردازد؛ یک رویکرد راهبردی، گسترش بی درنگ یک پیاده سپس یک اسب است. حرکات شکافنده به عنوان بهترین بازی در برابر زنجیر پیاده ای محسوب می شوند که پایه ی زنجیر پیاده ای سفید در مربع d4 را زیر فشار قرار می دهد. سفید معمولا تلاش می کند زنجیر پیاده ای خود را با 4.c3 حفظ کرده و سیاه نیز فشار بر این مربع را با 4...Nc6 افزایش می دهد. براحتی می توان با ارزیابی وضعیت موجود و جایگاه مهره ها طرح دو طرف را تخمین زد: 

توجه داشته باشید که نوک پیکان زنجیر پیاده ای سفید به سمت جناح شاه بوده و این همان جایی است که سفید باید با حفظ کنترل بر e5 برای بازی انتخاب نماید. از سوی دیگر سیاه در جستجوی راهی برای باز کردن بی درنگ ستون c و تعویض سوار مساله ساز خود یعنی فیل وزیر است.  یکی دیگر از طرح های رایج سفید افزایش محاصره ی سیاه با a3 و b4 و تلاش سیاه برای کنترل بر ستون c و تداوم فشار بر d4 است. به عنوان نمونه:

1.e4 e6 2.d4 d5 3.e5 c5 4.c3 Nc6 5.Nf3 Qb6 6.a3 a5 7.Bd3 Bd7 8.0-0 a4

پ- حفظ فشار در مرکز با ادامه ی گسترش خود  

سفید برای دستیابی به این هدف دو انتخاب عمده دارد: انتخاب اول 3.Nc3 که بسته به پاسخ سیاه منجر به 3...Nf6، شاخه ی کلاسیک، و یا 3...Bb4 ، ویناور (نیمزوویچ) می شود و انتخاب دوم 3.Nd2 شاخه ی تاراش.

• 3Nc3 Nf6 شاخه ی کلاسیک

از اینجا ادامه های دیگری نیز ممکن است اتفاق بیفتد که عبارتند از روبینشتاین، برن، اشتاینیتز و مک کوچن که در این مجموعه همگی ارزیابی خواهند شد. در اینجا بطور خلاصه وضعیت را تنها پس از4.Bg5 Be7 مورد ارزیابی قرار می دهیم. 

در حال حاضر سفید باید تکلیف خود را روشن کند: اقدام به ساده سازی وضعیت (که معمولا مطلوب سیاه است)  یا توسعه ی فشار با چندین روش دلخواه مانند تشکیل زنجیر پیاده ای d4-e5 که به فشردگی وضعیت سیاه منجر می شود.  

5.e5 Nfd7 6.Bxe7

 (اگر به بازی های تند و تیز علاقه مندید، حمله ی آلخین - کاتارد را با 6.h4 بازی کنید.)

Qxe7

حرکت بعدی سفید 7.f4 جهت تقویت خانه ی e5 بازی می شود که پس از حرکت شکافنده ی سیاه ...c5 به یک ضعف تبدیل خواهد شد. سفید از فضای زیادی برخوردار بوده که می تواند آزادانه سوارهای خود را گسترش داده و مرکز خود را فشرده نگه دارد. سیاه در اندیشه ی حمله به مرکز سفید بوده و با حرکات مرسوم خود یعنی ...c5 و ...f6 کنترل ستونهای باز را در دست می گیرد و یا با ...c5 ،  ...c4 ، ...Qb6-b4 ، ...Nd7-b6-a4 ، ...Nc6-a5 به جناح وزیر حمله ور می شود.  یک مثال:

1.e4 e6 2.d4 d5 3.Nc3 Nf6 4.Bg5 Be7 5.e5 Nfd7 6.Bxe7 Qxe7 7.f4 a6 8.Nf3 c5 9.Qd2 Nc6

• 3Nc3 Bb4 شاخه ی ویناور(نیمزوویچ)

شاخه ی ویناور تنها شاخه ی تند و تیز و بی عیب است که سیاه می تواند برای بدست گرفتن ابتکار عمل مورد استفاده قرار دهد. 3...Bb4 یک حرکت دو منظوره است که اسب مدافع پیاده ی e4 را روی شاه خود میخکوب می نماید و تهدید دوبل کردن پیاده های سفید در ستونc  را دارد. راندن پیاده به e5 توسط سفید، اندکی بعد به هدفی برای f6 تبدیل می شود اگر چه فیل شاه سیاه - یکی از بهترین سوارهای مدافع - جناح شاه را ترک کرده است.  تعویض مرسوم ...Bxc3 به وضعیتی نا متعادل و تند و تیز با اهدافی برای هر دو طرف منجر می شود. سفید جناح شاه را برای حمله انتخاب می کند در حالی که سیاه روی پیاده های ضعیف جناح وزیر تمرکز کرده است. بازی معمولا اینگونه ادامه می یابد:

4.e5 c5 5.a3 Bxc3+ 6.bxc3 Ne7

سفید اکنون از چند انتخاب برخوردار است: می تواند با 7.Qg4 و یا 7.h4 یک بازی تهاجمی را در دستور کار خود قرار دهد و یا حرکاتی پوزیسیونی را انجام دهد مانند 7.Nf3 یا 7.a4 .

• 3.Nd2 شاخه ی تاراش

سفید رویکردی آرام اما پوزیسیونی را انتخاب کرده، نخست در تلاش است بازی متقابل سیاه را محدود نماید. سفید از آچمزی اسب وزیر خود همچنانکه در شاخه ی ویناور دیده شد اجتناب کرده و همچنان پیاده ی شاه را مورد حمایت قرار می دهد. سیاه دو انتخاب برای واکنش نشان دادن به این وضعیت دارد  3...Nf6 و 3...c5. . این شاخه شهرت خود را از استحکام و امنیت و در عین حال ماهیت خفیف تر تهاجمی بدست اورده است.

سیاه با 3...Nf6 حرکت 4.e5 را فرا خوانده و به سفید اجازه می دهد تا زنجیر پیاده ای فشرده ی خود را سرو سامان داده و وضعیتی نا متعادل اما ماندگار را رقم بزند. در ادامه، پیکار منوط به توانایی سفید در تحکیم مرکز خود خواهد بود. سیاه البته تلاش خواهد کرد با...c5  و شاید ...f6 مرکز را تحت فشار قرار داده و کیفیت آن را کاهش دهد. در اینجا بازی با 4...Nfd7 ادامه یافته و سفید اغلب با 5.Bd3 و یا 5.f4 پاسخ می دهد. این حرکت پیاده ی e5 را تقویت کرده و فضای بیشتری را در جناح شاه دراختیار سفید قرار می دهد جایی که سفید می تواند به هر شکلی حمله را شروع کند. طرح های مرسوم سفید در این وضعیت قرار دادن اسب در f3 ، e2  و یا h3، فیل ها در d3 و یا شاید e3 و قلعه گیری در جناح شاه است. سیاه نیز پایه ی زنجیر پیاده ای را با 5...c5 زیر فشار قرار می دهد. یک نمونه از این ادامه:

1.e4 e6  2.d4 d5  3.Nd2 Nf6  4.e5 Nfd7  5.c3 c5  6.f4 Nc6  7.Ndf3 Qb6  8.g3 cxd4  9.cxd4 Bb4+ .

سیاه با فشار حاصل از 3...c5   وضعیت موجود در مرکز را باز کرده، در بیشتر موارد در پایان یک پیاده ی وزیر ایزوله درست می کند؛ او در این ادامه سوارهای خود را براحتی گسترش داده و از یک بازی متقابل فعال برخوردار است. سفید معمولا با 4.Ngf3  و یا 4.exd5 پاسخ می دهد. یک نمونه در این ادامه:

1.e4 e6  2.d4 d5  3.Nd2 c5  4.exd5 exd5  5.Ngf3 Nc6  6.Bb5 Bd6  7.dxc5 Bxc5  8.0-0 Nge7  9.Nb3 Bd6

در قسمت سوم این مقاله پاسخهای دوم سفید به این دفاع و بعضی از پاسخهای جابجا شده ی سیاه ارایه خواهند شد.

قسمت سوم:

The French Defense

متن کامل این مقاله را می توانید بصورت PDF از لینک موجود در پیوندهای روزانه دریافت نمایید. 

انتخاب های دیگر سفید در دومین حرکت خود

سفید پس از 1.e4 e6 الزامی به انجام حرکت 2.d4 ندارد، هر چند این حرکت بدون شک بهترین انتخاب در این وضعیت محسوب می شود. در قسمت سوم این مقاله تعدادی از انتخاب های مرسوم سفید در حرکت دوم را مورد ارزیابی قرار خواهیم داد. همچنین تعدادی از ادامه های جابجا شده را نیز بررسی خواهیم کرد که در نهایت به یکی از شاخه های این شروع منجر می شوند. 

پس از 1.e4 e6 سفید بجای 2.d4 از انتخاب های متعددی برخوردار است که عبارتند از:  2.Qe2 ادامه ی چیگورین؛ 2.d3 منجر به حمله ی هندی شاه؛ و 2.Nf3 منجر به شاخه ی دو اسب. هیچیک از این ادامه ها را نمی توان بصورت قطعی برای سفید امید بخش تلقی نمود اما بازیکن دفاع فرانسه باید در هر شرایطی آمادگی رویارویی با آنها را باشد.

•  2.Qe2 مطلوب استاد روس چیگورین (1908-1850).

سفید در تلاش برای انصراف سیاه از 2...d5 گسترش فیل شاه خود را محدود می کند. بهترین پاسخهای سیاه عبارتند از  2...c5 و 2...Be7. 

سیاه با2...c5  قصد دارد از حرکت d4 سفید جلوگیری کند. بازی ممکن است اینگونه ادامه یابد: 

3.g3 Nc6  4.Nf3 g6  5.Bg2 Bg7  6.0-0 Nge7  7.d3 0-0  8.Nbd2 d6

سفید آماده ی پیشروی در جناح شاه با  Nh4و f4 است، سیاه نیز مرکز را شکافته و ...d5 حرکتی است که می توان بازی نمود.

• 2...Be7 و تمایل چیگورین به بازی 3.b3

اگر چه از نظر من ادامه ی زیر بهتر به نظر می رسد:

3.Nf3 d5  4.d3 Nf6  5.g3 0-0  6.Bg2 c5  7.e5 Nfd7

سفید چشم انداز تهاجمی خوبی در برابر وضعیت قلعه ی سیاه داشته و از خلق یک هدف برای سیاه در مرکز اجتناب کرده است. پیاده ی موجود در e5 به خوبی فضای بازی سیاه را تنگ کرده و سیاه نیز هر چه زودتر با حرکت شکافنده ی ...f6 به آن حمله ور خواهد شد.

• 2.d3 شاید منجر به حمله ی هندی شاه شود.

بازی ممکن است اینگونه ادامه یابد:

2...d5  3.Nd2 Nf6  4.Ngf3 c5  5.g3 Nc6  6.Bg2 Be7  7.0-0

سفید از اعمال فشار بی درنگ بر وضعیت سیاه خودداری کرده و بار دیگر آماده است تا در جناح شاه بازی کند، سیاه نیز همچنان مشکل گسترش فیل وزیر خود را دارد اگر چه از سیمای پوزیسیونی خوبی برخوردار است. من تجارب زیادی روی این نوع پوزیسیونها ندارم اما این وضعیت حتی برای من جالب توجه به نظر می رسد.

• 2.Nf3 شاخه ی دو اسب

کوششی برای نفوذ به مرکز بدون خلق هدف برای سیاه. بازی ممکن است با 2...d5  3.Nc3 ادامه یافته و اکنون سیاه حرکت تند و تیز 3...d4 و یاحرکت خفیف تر 3...Nf6 را در آستین دارد.

• 3...d4

به گفته ی یکی از اساتید: "سفید مرکز را نادیده گرفته است پس چرا بی درنگ از این کوتاهی خود تنبیه نشود؟"

4.Ne2 c5  5.c3 Nf6  6.d3 Nc6  7.g3 e5  8.Bg2 Be7

تقریبا اینگونه به نظر می رسد که سفید، فرانسه بازی کرده است! بازی سیاه بصورت قابل توجهی آزاد تر از دیگر ادامه های مرسوم بوده و برای وسط بازی چشم انداز گسترده ای در اختیار دارد.

• 3...Nf6 4.e5 Nfd7 5.d4 c5

این وضعیت آشنا به نظر می رسد چرا که ادامه ای از شاخه ی پیشروی پیاده تلقی می شود، تنها این ادامه که در آن سفید پیاده ی c خود را متوقف کرده است و نمی تواند مرکز را حمایت کند برای سیاه بهتر است.  

مختصری راجع به ادامه های جابجا شده...

همچنانکه از آخرین شاخه ی بالا می توان دید ادامه های جابجا شده زیاد هم غیر متداول نیستند و علاقه مندان این دفاع باید در هر زمانی از امکان بروز انها مطلع باشند. در اینجا دو راه رسیدن به این دفاع حتی از 1.d4 ارایه شده اند:

1.d4 e6

این همان چیزی است که من تقریبا همیشه در مقابل 1.d4 بازی می کنم، دعوت از سفید برای چرخش به سمت دفاع فرانسه با 2.e4. در اینصورت من این تغییر گشایش را در نخستین مرحله از بازی به سمت مسیر دلخواه یک پیروزی اخلاقی می دانم. البته سفید هیچ اجباری برای 2.e4 نداشته و واقعیت این است که اغلب 2.c4 Nf6  3.Nc3 c5 بازی می شود (یکی دیگر از ادامه های جابجا شده) منجر به بنونی یا 2.Bf4 منجر به گونه هایی از گشایش پیاده ی وزیر. من معمولا با 2...Nf6 ادامه می دهم هر چند این وضعیت از امکانات ابتکاری زیادی برخوردار است و نیازمند تخصص ویژه  است.

نکته ی پایانی

آیا تا بحال تجربه ی شکست در مقابل دفاع فرانسه را داشته اید؟ فرانسه برای من مملو از پویایی و امکانات بی پایان است. این دفاع محکم همچنان توانایی هدایت مسیر بازی به سمت آتش بازی و ارضای بازیکنان جان سخت و شجاع را دارد. یک دفاع بسیار سازگار که محبوبیت مداوم آن گواه کیفیت ذاتی آن است، با بیش از 100 سال سایقه ی تحلیل در بالاترین سطح ممکن.

به عقیده ی من بهترین راه برای فراگیری دفاع فرانسه مطالعه ی بازیهای خبرگان عرصه ی شطرنج در این دفاع است. خبرگانی مانند: نیمزوویچ، باتوینیک، پتروسیان، کورچنوی و اولمان. سپس فقط 1...e6 بازی کنید و ببینید که چه اتفاقی خواهد افتاد! شما نیز شیفته ی این گشایش اعجاب انگیز خواهید شد. 

بازیکنان دفاع فرانسه را "فرزند بی نظیر" می نامند و باتوینیک مدعی می شود که فرانسه متعلق به هر کسی نیست. کسی که "شخصیت شطرنجی واقعی" و "تمهیدات کاری سخت" داشته باشد می تواند در این میدان پیکار کند. اگر تمایلی به انجام کار سخت ندارید بهتر است شطرنج را کنار بگذارید و بازی هایی مانند دومینو را انتخاب کنید! فرانسه نتیجه ی تلاش شما را با قدرت و زیبایی خود، چندین برابر، جبران خواهد کرد.

شما را با یکی  از بازیهای خودم در این دفاع تنها می گذارم. من بازی را به طور وحشتناکی در شروع از دست دادم  اما از قدرت این دفاع و بازی شگفت انگیزی که در ادامه ارایه شد با مقداری پیچ و تاب در وضعیت، پایان با تساوی رقم خورد. می توانید این بازی را با توضیح و ارزیابی ببینید.

Chessdaddy - licenser [C10]  Casual Email Game @ IYT, 05.2001

1.e4 e6 2.d4 d5 3.Nc3 dxe4 4.Nxe4 Nf6 5.Nxf6+ gxf6 6.Be3 Nc6 7.Nf3 Bd7 8.Bc4 Bd6 9.Qe2 Qe7 10.0-0 0-0-0 11.c3 Rdg8 12.Rfe1 Kb8 13.a4 Rg4 14.h3 Rg7 15.Bh6 Rg6 16.Qe3 f5 17.b4 Rhg8 18.g3 Bxg3 19.fxg3 Rxg3+ 20.Kh2 Rg2+ 21.Kh1 R2g3 22.Re2 Rxh3+ 23.Rh2 Rxf3 24.Qxf3 Ne5 25.dxe5 Bc6 26.Qxc6 bxc6 27.Be3 Rg4 28.Bd4 Rh4 29.Raa2 Kb7 30.Rag2 Qd8 31.Bf1 Rxh2+ 32.Rxh2 a5 33.bxa5 Qd5+ 34.Bg2 Qxa5 35.Rxh7 Qxa4 36.Bf3 Qc4 37.Kg2 Qa2+ 38.Kg3 Qa8 39.Kf4 Qg8 40.Rh1 Qa8 41.Rb1+ Kc8 42.Rb5 Qa1 43.Rc5 Qc1+ 44.Be3 Qf1 45.Rxc6 Qh3 ½-½

منبع: وبلاگ تخصصی شطرنج